اصول عبادت
اصول عبادت
الف- اصل وجود نشاط عبادي :
فطرت آدمي براي رشدو تعالي به نشاط و شادابي نياز دارد و هيچ چيز مانندكسالت و سستي و بي ميلي آدمي را در عبادت متوقّف نمي سازد و از سير به سوي كمال باز نمي دارد بهترين امور عبادي اگر با بي ميلي همراه شوند، بي تأثير مي گردند و نتايج منفي و تباهي به بار مي آورند لذا اميرالمؤمنين در حكمت 312 مي فرمايند : « ان للقلوب اقبالاً و ادباراً فاذا اقبلت فاحملوها علي النوافل و اذا ادبرت فقتصروا بها علي الفرائض؛دلها را روي آوردن است و روي برگرداني، پس اگر دل روي آورد آن را به مستحبّات وا داريد و اگر روي برگرداند ، بر
انجام دادن واجباتش بسنده داريد.»
گنجايش عبادي به روي آوردن دل آدمي بسته است و اگر عبادت بر بي ميلي قرار گيرد دريچه ي وجود آدمي بر آن بسته مي شود و گنجايش عبادي به زوال مي رود . بهترين بستر عبادت ، بستر تمايل و علاقه است كه با تسهيل فراهم مي شود و در اين صورت است كه قواي وجودي ، نشاط عبادي مي يابد . واداشتن نفوس بر هر كاري با نفرت زمينه هاي عبادي را كور مي سازد. وادار كردن شخص به امور عبادي كه تمايل بدان ندارد يا توانايي آن در وي حاصل نشده است مانعي جدّي در شخص ايجاد مي كند . رعايت اينها در عبادت چنان مهم است كه اميرمؤمنان علي (علیه السّلام) در حكمت 279 سفارش فرموده است :« اذا ضرت النوافل بافرائض فارفضوها؛ اگر مستحبّات به واجب ها زيان رساند ، مستحبّات را واگذاريد.»
ب- اصل تفكّر و تعقّل و تدبّر :
در سيره ي نظري و عملي مولاي متقيان ، حضرت علي ابن ابيطالب (علیه السّلام) تأكيد فراواني بر عبادت از روي تفكّر و تعقّل گرديده است .
راه عبادت آدمي راهي است كه از فكر مي گذرد . زيرا انسان موجودي است متفكّر ، بعضي با انديشه زندگي مي كنند و با به كار گرفتن فكر خود سير مي نمايند . بنابراين توجّه به تفكّر صحيح و تربيت فكري ، اساس سلوك به سوي كمال مطلق است ، پس بايد همه ي امور تربيتي ، امور مبتني بر انديشه ي صحيح باشند و از راه فكر ، آدمي را متوجّه عبادت و عبوديّت الهي نموده و ضرورت اين مسأله را بر اساس تفكّر دريابد و به شوق و نشاط عبادي برسد ، به همين جهت است كه در اسلام ، انديشه ي يك ساعت بهتر از عبادت يك سال دانسته شده :« فكر ساعته خير من عبادة سنته »
همينطور سخنان حضرت امير در اين باره كاملاً روشنگر است : « فكرك يهديك الي الرشاد و يحدوك عملي اصلاح المعاد؛ انديشيدن تو را به راه راست رهنمون مي كند و به درست كردن كار معاد بر مي انگيزد .»
امير مؤمنان علي (علیه السّلام) تفكّر حقيقي و انديشيدن در حقايق هستي را عبادت والاترين بندگان يعني مخلَصين معرفي كرده است و فرمودند: «التفكر في ملكوت السماوات والارض عبادة المخلَصين؛ تفكر در ملكوت آسمان ها و زمين عبادت مخلَصين است .» همچنين حضرت بهترين عبادت را فكر كردن مي دانند و مي فرمايند: « افضل العبادة التفكر .»
تفكر صحيح آدمي است كه خوف از آتش سوزان را در انسان ايجاد نمايد چنانكه حضرت علي (علیه السّلام) در خطبه ي 185 مي فرمايند :« ولو فكروا في عظيم القدرة و جسيم النعمه ، لرجعوا الي طريق و خافوا عذاب الحريق ؛ اگر در بزرگي قدرت و كلاني نعمت آدمي ، انديشيدند ، به راه راست باز مي گردند و از آتش سوزان عذاب می ترسيدند .»